Kamica układu moczowego

Kamica układu moczowego to jedno z najczęstszych schorzeń w krajach rozwiniętych. Polega na powstawaniu nierozpuszczalnych złogów, zwanych kamieniami moczowymi, które tworzą się w wyniku wytrącania się związków chemicznych obecnych w moczu. Kamienie mogą mieć różną wielkość – od drobnego piasku, aż po kilkucentymetrowe złogi. Czasami przez lata nie dają żadnych objawów, a czasami powodują nagły i bardzo silny ból, znany jako kolka nerkowa.

Czym jest kamica układu moczowego?

Kamica moczowa to choroba polegająca na gromadzeniu się nierozpuszczalnych substancji w obrębie układu moczowego – w nerkach, moczowodzie, a niekiedy także w pęcherzu. Problem dotyczy nawet 10% populacji dorosłych w Europie, a zachorowania najczęściej pojawiają się między 20. a 50. rokiem życia. Częściej diagnozuje się ją u mężczyzn, co wiąże się z odmiennościami anatomicznymi i hormonalnymi.

Złogi mogą mieć różne rozmiary – od drobnych kryształków, które pacjent wydala niemal bezobjawowo, aż po duże kamienie powodujące silny ból i poważne powikłania. Tworzą się one w wyniku zaburzeń równowagi między składnikami obecnymi w moczu – gdy dochodzi do nadmiernego stężenia i zaczynają się wytrącać. Co ważne, kamica moczowa nie zawsze daje od razu objawy, dlatego bywa wykrywana przypadkowo podczas badań obrazowych. To sprawia, że choroba jest podstępna i wymaga czujności oraz regularnej kontroli zdrowia układu moczowego.

Rodzaje kamicy układu moczowego

Kamica układu moczowego nie jest schorzeniem jednorodnym – może przyjmować różne formy, w zależności od składu i mechanizmu powstawania złogów. To właśnie budowa chemiczna kamienia pozwala lekarzom określić przyczynę problemu i dobrać najlepszą metodę terapii.

Wyróżnia się kilka typów kamicy, które różnią się składem chemicznym złogów:

• Kamica szczawianowa – najczęstsza, powstaje w wyniku odkładania się szczawianów wapnia.
• Kamica moczanowa – związana z nadmiarem kwasu moczowego, często u pacjentów z dną moczanową.
• Kamica fosforanowa – częściej rozwija się w przebiegu przewlekłych infekcji.
• Kamica cystynowa – rzadka, uwarunkowana genetycznie, wynikająca z zaburzeń metabolizmu aminokwasów.

Każdy rodzaj kamicy ma swoją specyfikę i wymaga odmiennego podejścia w leczeniu oraz profilaktyce.

Przyczyny kamicy moczowej

Proces powstawania kamieni jest złożony i zależy zarówno od czynników środowiskowych, jak i predyspozycji indywidualnych.

Do głównych przyczyn kamicy nerkowej zalicza się:

• nadmierne stężenie związków chemicznych w moczu, np. wapnia, szczawianów czy kwasu moczowego,
• zastój moczu, spowodowany np. małą ilością wypijanych płynów lub przeszkodą w odpływie,
• niekorzystne pH moczu – zarówno zbyt kwaśne, jak i zasadowe,
• niewłaściwą dietę – bogatą w białko, sól i produkty przetworzone,
• zakażenie układu moczowego, które może sprzyjać powstawaniu złogów,
• anatomiczne wady układu moczowego, utrudniające swobodny odpływ moczu,
• czynniki genetyczne wpływające na gospodarkę wapniowo-fosforanową,
• niektóre leki mogące zmieniać skład moczu.

Objawy kamicy układu moczowego

Kamica układu moczowego może przebiegać bezobjawowo – kamień powstaje powoli i nie daje o sobie znać, dopóki nie zacznie przesuwać się w drogach moczowych. Kiedy jednak zaczyna blokować przepływ moczu, objawy pojawiają się nagle i są trudne do zignorowania.
Najczęstsze z nich to:

• ból w okolicy lędźwiowej, nasilający się falami – jest wynikiem przesuwania się złogu w moczowodzie i chwilowego blokowania odpływu moczu,
• kolka nerkowa – nagły, bardzo silny ból promieniujący do pachwiny, brzucha czy nawet uda – to najbardziej charakterystyczny objaw kamicy, związany z gwałtownym wzrostem ciśnienia w drogach moczowych,
• krwiomocz – mocz zabarwiony na różowo lub czerwono, świadczący o uszkodzeniu śluzówki – pojawia się, gdy kamień drażni i rani delikatne ściany moczowodu,
• pieczenie przy oddawaniu moczu oraz częste parcie na pęcherz – to skutek podrażnienia cewki moczowej i obecności drobnych kryształów w moczu,
• nudności i wymioty towarzyszące silnym dolegliwościom bólowym – wynikają z podrażnienia nerwów współczulnych oraz reakcji organizmu na intensywny ból.

Atak kolki nerkowej

To najczęściej pierwszy sygnał, że w drogach moczowych znajduje się kamień. Napad kolki nerkowej objawia się nagłym, bardzo silnym bólem, który zmusza pacjenta do ciągłego zmieniania pozycji ciała. Często towarzyszą jej poty, nudności, przyspieszone tętno, a nawet omdlenia.

W czasie napadu kolki konieczna jest pilna konsultacja medyczna; postępowanie przeciwbólowe i rozkurczowe dobiera lekarz. W wielu przypadkach kamień przemieszcza się i zostaje wydalony z moczem, ale większe złogi mogą wymagać zabiegu.

Diagnostyka i leczenie kamicy układu moczowego

Leczenie kamicy nerkowej zależy od wielkości i umiejscowienia złogu. Zanim jednak zostanie podjęta decyzja terapeutyczna, wykonuje się badanie moczu, USG jamy brzusznej, a czasem tomografię komputerową.

• Małe kamienie (poniżej 5 mm) często wydalają się samoistnie. Postępowanie może obejmować zwiększenie podaży płynów; zastosowanie leków przeciwbólowych i rozkurczowych odbywa się zgodnie z decyzją lekarza.
• Leki roślinne, np. lek Canephron, który wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe, spazmolityczne, antyadhezyjne i moczopędne [1].
• Większe złogi wymagają zabiegów urologicznych, np. litotrypsji (rozbijania kamieni falą uderzeniową) czy endoskopowego usunięcia kamienia z moczowodu.
• W przypadku powikłań, takich jak zakażenie układu moczowego, lekarz może włączyć antybiotykoterapię.

Profilaktyka kamicy moczowej

Lepiej zapobiegać niż leczyć – to powiedzenie szczególnie dobrze pasuje do kamicy moczowej, bo choroba ta lubi nawracać.

Najważniejsze zasady profilaktyki:

• pij minimum 2–2,5 litra wody dziennie, aby nawodnić organizm i rozcieńczyć mocz,
• dbaj o zbilansowaną dietę – ogranicz nadmierne spożycie soli, białka zwierzęcego i produktów bogatych w szczawiany,
• unikaj nadmiernego stresu i prowadź aktywny tryb życia,
• wykonuj regularne badania moczu, by wcześnie wychwycić nieprawidłowości,
• lecz zakażenia układu moczowego, które mogą sprzyjać powstawaniu złogów, oraz stosuj profilaktykę osadzania się piasku nerkowego, np. lekiem Canephron [1].

Kamica nerkowa u kobiet w ciąży

Kamica nerkowa w ciąży stanowi szczególne wyzwanie diagnostyczne i terapeutyczne. Objawy – jak ból w okolicy lędźwiowej czy problemy z oddawaniem moczu – mogą być mylone z typowymi dolegliwościami ciąży. Leczenie musi być dostosowane zarówno do zdrowia matki, jak i bezpieczeństwa dziecka.

Zaleca się przede wszystkim:

• nawodnienie organizmu – picie odpowiedniej ilości płynów rozcieńcza mocz i ułatwia naturalne wydalanie drobnych złogów,
• leki rozkurczowe i przeciwbólowe dopuszczone do stosowania w ciąży – wyłącznie na zlecenie lekarza, po ocenie korzyści i ryzyka,
• ścisłą obserwację pacjentki i kontrolne badania USG – pozwalają monitorować wielkość złogu i reagować na czas w przypadku pogorszenia stanu zdrowia.

W przypadku większych złogów, gdy kamień powoduje zastój moczu i zagraża funkcjonowaniu nerek, konieczna bywa interwencja urologiczna.

Podsumowanie

Kamica układu moczowego to choroba często bolesna i mająca tendencję do nawrotów. Kluczowe jest szybkie rozpoznanie objawów, odpowiednie leczenie oraz konsekwentna profilaktyka – od nawodnienia, przez dietę, po regularne badania. Dzięki temu można uniknąć poważnych powikłań i zachować zdrowie układu moczowego na lata.

[1]. Dokumentacja rejestracyjna leku Canephron.